Ecologisch ontwerpen als basis voor een regeneratieve toekomst

• Afdrukken
• E-mailadres

Ecological Engineering en ecologisch ontwerpen zullen een belangrijke rol gaan spelen in de transitie naar een regeneratieve samenleving. In dit artikel zal ik uitleggen waarom ik dat denk.

We zien ons als mensheid gesteld voor zich steeds meer opstapelende en sneller opvolgende crises: economische crises, de klimaatcrisis, het opraken van grondstoffen, ongelijkheid in de samenleving, humanitaire crises en politieke crises. Hoewel we geneigd zijn deze crises apart te beschouwen en op te lossen, komen zij alle voort uit eenzelfde basis: de manier waarop wij onszelf en de wereld rondom ons beschouwen. De egocentrische, materialistische, mechanistische en neoliberale visie op de wereld bracht ons deze crises. Wij beschouwen onszelf als afgescheiden eenheden die moeten vechten voor het bestaan in een wereld van schaarste. Deze visie heeft bepaald hoe wij onze economie en onze samenleving inrichten. We zien vaak niet eens alternatieven, omdat we denken dat dit de enige waarheid is. Maar deze visie is sterk achterhaald.

Als we ons echter verdiepen in hoe de natuur in elkaar zit, ontstaat een heel ander beeld. Alles is met elkaar verbonden in een wereld van overvloed. De Darwinistische visie van survival of the fittest overheerst ons denken, maar deze visie komt al lang niet meer overeen met wat wij weten over hoe de natuur in elkaar steekt. Feitelijk bestaan ecosystemen uit netwerken van samenwerkende organismen. Zonder deze samenwerking zouden ecosystemen nooit complexe, zichzelf in stand houdende en evoluerende systemen kunnen zijn. Ecosystemen ontwikkelen zich van nature in steeds complexere en rijkere gemeenschappen van samenwerkende organismen. Hierbij ontstaan steeds sterkere netwerken van uitwisseling van energie, materialen en informatie.

De crises waar wij voor staan worden nooit opgelost door op dezelfde voet door te gaan, omdat zij veroorzaakt werden door hoe wij de dingen zien en aanpakken. De problemen van vandaag zijn de oplossingen van gisteren. In een wereld waarin alles met elkaar samenhangt, werkt het niet om een probleem geïsoleerd op te pakken en op te lossen. De oplossing zal vele andere deelsystemen beïnvloeden, waardoor de oplossing soms nog desastreuzer uitpakt dan de kwaal. In het communistische China gaf Mao ooit de opdracht om alle mussen uit te roeien, omdat deze snoepten van het graan, bedoeld voor de bevolking. Dagenlang joegen de gezagsgetrouwen Chinezen op mussen, totdat er niet een meer over was. Mussen weg, probleem opgelost. Wat Mao vergat dat mussen ook wel een insectje lusten. Binnen korte tijd was de populatie sprinkhanen explosief gegroeid, met kaalgevreten graanvelden tot gevolg.

De crises laten ons zien dat wij anders in de wereld moeten gaan staan en probleemoplossing holistischer en systemischer moeten aanpakken. Dit betekent ook dat we moeten gaan inzien dat we complexe systemen nooit kunnen beheersen en voorspellen, zoals onze reductionistische scholing ons altijd heeft voorgehouden. Complexe systemen gedragen zich per definitie chaotisch en onvoorspelbaar. We moeten leren leven met onzekerheid en continue aanpassing. Precies zoals in de natuur het geval is. We moeten leren dansen met systemen.

Hoe past ecologisch ontwerpen dan in dit plaatje?

We moeten de crises aanpakken door onszelf opnieuw uit te vinden. We moeten inzien dat we onderdeel zijn van het grotere geheel. De mens staat niet los van, maar is op vele vlakken innig verbonden met het globale ecosysteem. Ook individuen en menselijke systemen staan nooit los van elkaar. Bedrijven, instituten en mensen zijn innig met elkaar verbonden. Een verandering bij de een heeft invloed op vele andere.

Bij het ontwerpen van oplossingen voor problemen kijkt ecologisch ontwerpen verder dan het probleem alleen. Het is een intrinsiek holistische aanpak. Het kijkt naar relaties die er zijn en die kunnen worden gelegd met als doel meerdere systemen te kunnen laten meeprofiteren van de oplossing. Hierbij gaat het om economische, sociale én ecologische systemen. Een van de doelstellingen hierbij is altijd het laten toenemen van de biodiversiteit en het herstellen en versterken van ecosystemen en natuurlijke processen. Dit heeft ook weer een directe, positieve invloed op menselijke gezondheid en welbevinden. Ecologisch ontwerpen heeft als doel het gezond maken van het geheel: ecologische, sociale, psychologische en economische interacties. Dr. Orr verwoordt dat uitstekend in dit interview.

Om een simpel voorbeeld te geven uit mijn eigen praktijk: in het buitengebied moeten komende jaren vele kilometers drukriolering worden vervangen. Er kan voor veel geld een nieuwe drukriolering worden gelegd met alle technische, energievragende toeters en bellen. Maar er kan ook een lokaal, natuurlijk zuiveringssysteem neergelegd worden, zoals een zuivering met wilgen. Een nieuwe drukriolering voegt niets toe aan de directe omgeving. Een wilgenzuivering zorgt voor meer groen en biodiversiteit. Het legt CO₂ en nutriënten vast. Het geoogste hout kan bovendien worden gebruikt als brand- of grondstof. Een wilgenzuivering vergroot bovendien de biodiversiteit.

Ecologisch ontwerpen gaat natuurlijk verder dan alleen het ontwerpen van groene waterzuiveringssystemen. Het is een holistische ontwerpvisie waarbij ontwerpprincipes uit de ecologie als basis dienen (biomimicry/ecomimicry). Om ons uit diverse crises te leiden, zal deze ontwerpstrategie van onschatbare waarde blijken. Bioniers helpt hierbij graag.